Literatür taraması ile ilgili öneriler her zaman neredeyse buna benzer bir şey söyler: Literatür taraması araştırma konunuz hakkında söylenmiş olanları söylemelidir veya araştırmanızda kullanacağınız belirli literatürleri bir araya getirmeniz gerekir.
Bu tür şeyleri bende söylüyorum. Fakat bu önerinin sorunu bilgi alanlarının tarihsel olarak inşa edildiği yolları görmezden gelmesi/gözden kaçırması/önemsiz gibi göstermesidir.
Benim önerilerim de dahil olmak üzere bazı literatür yazma önerileri genellikle bir alanda çalışmanızı konumlandırmak için o alandaki gelişmeleri/son durumu, en önemli figürleri ve önemli tartışmaları anlamak şeklindedir. Burada da bir sorun var. Alanın tarihini anlamanın ne ifade ettiğini, neden önemli olduğunu, onu anlamak için neler yapmanız gerektiğini tam olarak açıklamıyor. Bundan dolayı bir açıklama yapmama izin verin.
Tarih, bugün gerçekleşen şeylerin gidişatını anlamak için bize yardım eder ve şu anda birçok bilgi alanı sorunludur. Bu disiplinler bir gecede ortaya çıkmadı. Onlar zaman içerisinde çok belirli yollarla üretildi. Basitçe söylemek gerekirse bir disiplin ya da alandaki bilgilerin fazlasıyla belirli dünya görüşlerini temsil etmesi muhtemeldir.
Bununla ne anlatmak istiyorum? Pekâlâ, Kuzey yarımküredeki birçok akademik disiplin Güney yarımkürede üretilen bilgiyi kullanmaz. Onlar, yerli insanların bilgi anlayışına önem vermez. Ayrıca, sınıfsal, ırksal, cinsiyetçi, heteronormatif, nörotipik (gelişim bozukluğu, otizmli insanlar gibi olanları görmezden gelen-.ç.n) olan oldukça sınırlayıcı teamüllerini, yorumlama biçimlerini ve bilgi üretim metotlarını sürdürebilir.
Bu tarih boyunca üretilmiş ‘alan ya da disiplininin yol göstericileri’ sonsuza kadar sabit kalmak zorunda değil. Onlar kaldırılabilir. En azından kaldırmaya şu anda, burada ve şimdi başlayabilirsiniz. Kendi literatür taramanızdan işe başlayabilirsiniz.
Konunuzla ilgili söylenmiş olanları eleştirmeden aktararak bir literatür taraması yapmak çarpık bilgi geleneklerini düşünmeden sürdürme riski taşır. Sadece çalışmanızın ne üzerine inşa edildiğini söyleyip zamanı, yeri, kültürü üzerine tefekkür (reflection: derinlemesine düşünme) etmemek bilgi (bilenlerin) statükosunu yeniden üretmeye yarayan bir harekettir.
Peki neden bilgilerin sosyal hayat içinde geçirdiği serüven hakkında (bilginin sosyal olarak inşası-ç.n) kendinizi eğitmek için literatür taramasının sunduğu fırsatı değerlendirmeyesiniz? Bir alandaki gelişmeyi, önemli isimleri ve önemli tartışmaları anlamak durumların nasıl oluştuğunu izah etmekten çok daha fazlasıdır. Aynı zamanda aşağıda aktarılan değerlendirici soruları sormak ile ilgilidir:
- Alan hangi temel üzerine kuruldu?
- Kim konuşmalı? Kim konuşur?
- Ne hakkında ne zaman ve kimin için ne yazılmıştır? Bu zaman içerisinde nasıl ve hangi yollarla değişti?
- Bu araştırma ve yazma kimin faydasına oldu? Hala bu şekilde işe yarıyor mu? Nasıl değişiyor?
Şimdi okumanın ve sorgulamanın bu türü sadece kimin ön planda olduğunu ve kime atıf yapıldığını değil aynı zamanda kimin olmadığını/kime atıf yapılmadığını da gösterir. Bu yüzden soracağınız iki soru daha var:
- Ne tür bilgiler, yorumlar ve yazarlar eksik veya dışlanmış/önemsizleştirilmiş durumda?
- Bu çıkarmanın ve dışlamanın bir tekrar biçimi var mı?
Literatürün eleştirel bir değerlendirmesini yaparsanız ve sistematik liste dışına atmanın olduğu belirginse o zaman bazı eksik materyallerin gerçekten bir yerde bulunup bulunmadığını görmek için arama yapmak önem arz eder. Üniversite kütüphanesinde bulunmayabilir. Kamu arşivlerinde, çevrimiçi ortamlarda ya da akademisyenlerin kütüphanelerine satın alma isteğinde bulunmadığı kitap türleri arasında olabilir.
Alan tarafından ve alan içinden marjinalleştirilen bilgileri bulursanız, kapsayıcılık görünümü vermek için sadece birkaç alıntı serpiştirmekten fazlasını yapmanız lazım.
Hayır. Alanınıza dair eleştirel okuma yapmanın sonucu genellikle tanınmayan ve değer verilmeyen literatürün bulunmasıyla sonuçlanırsa o zaman bunları okumak ve ne söylediklerini öğrenmek önemli hale gelir. Söylediklerinin alandaki statükoya meydan okuyup okumadığını ve eğer meydan okuyorsa bunu nasıl yaptığını görmek gerekir. Ve bu yeni kaynakları ciddiye alma sürecinde anlayışınızın nasıl değiştiğini not almanız önem teşkil eder.
Böyle bir şekilde alanın çizgisine aykırı okuma yapmak çoğulcu literatür (literatürler) anlayışının numunesi haline gelir. Bunu yaparak bilginin tarih boyunca inşa edilmiş çarpık doğasını ve bunun çeşitli üretim süreçlerini ciddiye almış olursunuz. Zaten orada var olanları akılsızca tekrarlayarak yol gösterici bir eleştiri üretemezsiniz.
Literatürü eleştirel okuma ile değerlendirmeniz çalışmanız için yeni olanaklar yaratır ve aynı zamanda daha adil bir alan ve disiplin üretmeye katkıda bulunur.
Yazının orijinali için buraya tıklayın
Yayımlanan bu yazı Türkçe’ye Yusuf Fırat tarafından sosyokritik.com için çevrilmiştir. Söz konusu metin, izin alınmadan başka bir web sitesinde ya da mecrada kısmen veya tamamen yayımlanamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, içeriğinde herhangi bir değişiklik yapılamaz.
